Ekrem Demirlerli
Üye
- Kayıt
- 7 Mayıs 2008
- Mesaj
- 623
- Tepki
- 74
Cilt : Baskılı formaların çeşitli teknikler uygulanarak kitap haline getirilmesi işlemi.
Ciltçi : Kitap ciltleme işini yapan kimse (mücellit).
Ciltçilik : Bir yapıtın sayfalarını çeşitli işlemlerde bir araya getirip ona son biçimini vererek süslü ve koruyucu sert ya da yumuşak bir kapakla donatmaya yönelik etkinlik.
Cilt makineleri : Cilt işleri için kullanılan, kağıt kesme, makas ve giyotinleri, kırma, katlama makineleri, harman makineleri, tel ve iplik dikiş makineleri, tutkal, kambura, kapak takma, zımba ve pilyaj makineleri…
Giyotin (Bıçak) : Kağıt tabakalarının küçük ebatlara bölünmesinde ya da ciltlenmiş formaların ağızlarından tıraş alınmasında kullanılan; günümüzde çoğu elektronik kumanda sistemli kesim makineleri.
Mukavva Bıçağı : Mukavvayı kesmek ve yarmak için kullanılır. Özel olarak bu işi için imal edilir. Sap kısmı kuvvetli, ağız kısmı ise istenilen ölçüye göre ayarlanabilen ve iki ağız keskin bir bıçaktır.
Amerikan cilt : Tutkallı cilttir. Bu yöntemle formalar dört kenarından kesilir ve plastik tutkalla sırtlarından birbirlerine yapıştırılır. Sırt yüzeyini tülbent ya da tel ile daha da sağlamlaştırmak mümkündür.Uzun süre kullanılması gerekli kitaplar ya da ajanda gibi yılın her günü kullanılması zorunlu olan ürünler dışında karton kapaklı ciltleme sistemleri geliştirilmiştir. Bu sistem ülkemizde Amerikan Cilt türü olarak tanımlanmaktadır. Amerikan cilt makinesinde, harmanı çekilmiş formaların sırt kısmı özel tırtıllı bıçaklarla tıraşlanır, bu bölüme tutkal sürülüp kapak takılarak preslenir. Günümüzde yüksek tirajlı (roman, öykü, ders kitabı vb) ürünlerde ekonomik ve hızlı olması nedeniyle tercih edilir. Kuşe kağıtların ciltlenmesinde tercih edilmemelidir.
Mekanik Ciltleme : Bu yöntemde; kapak ve iç sayfalar bir araya getirildikten sonra metal ya da plastikten yapılmış spiral, vida ve perçinlerle birbirine tutturulur.
Telle Dikiş : Formaların ya da tabaka halindeki kağıtların tel zımba ile birbirine tutturulması işlemidir.Sırttan ve üsten telle dikiş olmak üzere iki şekilde yapılır.
Sırttan Telle Dikiş : Dergi, broşür, bülten ve katalogların ciltlenmesinde, maliyeti düşük ve uygulaması en kolay olan sıttan telle dikiştir. Sayfaların tamamen açılarak kolay ve rahat bir okuma sağlaması bu yöntemin en büyük avantajıdır.
Üstten Telle Dikiş : Sırttan tutturulmayacak kadar kalın kitap, dergi, makbuz, bloknot, fatura ve bilet koçanlarının bir araya getirilmesinde üstten telle dikiş yöntemi kullanılır. Tek dezavantajı sayfaların tamamen açılmasına olanak vermemesidir. Tel, zamanla paslanıp sayfayı yırtabilir. Bu nedenle telle dikiş yöntemi, sözlük, ansiklopedi gibi başvuru niteliği taşıyan ve uzun ömürlü olması gereken yayınlarda tercih edilmemelidir.
İplikle Dikiş : Bu yöntemle formalar sırtlarından delindikten sonra; ipek, pamuk ya da naylondan yapılmış ipliklerle dikilirler. İpliklerle dikiş yöntemi günümüzde artık makineleşmiştir. Bu makineler basılan bütün formaları art arda ve birbirine bağlı olarak diker. Dikilen formalar daha sonra, kitabın içeriğini oluşturan gruplar halinde kesilerek birbirinden ayrılır. İplikle dikiş pahalı ama en uzun ömürlü ciltleme yöntemidir.
Üç ağızlı giyotin : Ciltçilikte kullanılan ve kitapların üç tarafından el değmeden arka arkaya, otomatik kesen giyotin bıçak.
Kambura : Ciltte kitap sırtlarının yuvarlatılması işlemi. Çok sayfalı ve sert kapaklı kitap ajanda vb. materyallerin dayanıklılığını arttırmak ve estetik görünmesini sağlamak amacıyla iplik dikiş ve tutkallamanın ardından el ile (çekiç ile sırta vurarak) veya makine ile yapılan bir işlemdir.
Forma : Matbaacılıkta kullanılan temel hesaplama birimlerinden birisi olup, sekiz ön, sekiz arka olmak üzere 16 sayfadan oluşan kitap bölümüdür. Tabaka kağıdın saat yönünde üç kez katlanması ile elde edilir. Baskı hesabı, 4, 8, 16 ve 32 ...sayfa şeklinde 4'ün katları olarak planlanır. 4 sayfalık planlama çeyrek forma, 8 sayfalık planlama yarım forma ve 16 sayfalık planlama tam forma olarak ifade edilir.
Kırım : Tabaka halindeki basılı materyalin elle ya da makine ile katlanarak forma haline getirilmesi işlemi. Dört temel kırım tekniğinden söz edilebilir. Yatay, dikey, akordeon ve bohça kırım. Bu dört kırımdan 64 çeşit kırım üretilebilir.
Harman : Formaların cilt öncesi kitap birimi haline getirilmek üzere sırayla yan yana veya iç içe dizilmesi. Bazı durumlarda tabaka harmanı yapılması da gerekebilir. Tabaka harmanı için yatay ve kule tipi harman makineleri üretilmiştir.
Perferaj : Fatura, irsaliye, vezne alındıları, uçak vb. araçların biletlerinde kopyalarının kolay kopması için baş ve sırta yakın kısma boydan boya açılan deliklere denir.
Pilyaj : Dosya, broşür, dergi vs. gibi basılmış materyallerin kırım yerlerine denir.
Gofre (Kabartma) : Davetiye, tebrik, kartvizit vb. gibi materyallerin üzerine kabartma tozu serpilerek ve bu kısmın üst tarafta kalacak şekilde fırınlanması işlemine denir. Gofraj işlemi, bir dişi ve bir erkek kalıp yardımıyla tipo baskı makinelerinde de yapılabilir.
Yaldız Baskısı : Metal klişe veya kurşundan hazırlanmış tipo baskı kalıbının ısıtılarak, cilt bezi ya da benzeri bir materyal üzerine konulmuş yaldız kağıdına (elle veya mekanik) yoluyla elde edilen transfer baskı.
Yaldız Boyama (Bronzlama): Toz halindeki varak, gümüş vb. yaldızların transparan baskı yapılmış baskı altı malzemesine serpilmesi yoluyla yapılan boyama işlemi. Dini kitap baskılarında, tarihi mozaik baskılarında ve ambalaj sanayindeki lüks ve pahalı kutu, kağıt baskılarına uygulanan altın, gümüş, bakır ve bronz rengindeki tozların sürülmesini kolaylaştırır.
Şiring (Paketleme) : Teslime hazır hale getirilmiş dergi, kitap, broşür, katalog gibi basılı materyallerin tek tek ya da ikili, üçlü olarak postaya verilmesi için plastik ambalaj malzemesinin (folyo) ürünlere sarılıp, ısı yardımıyla kenarlarının yapıştırılması işlemine denir.Ürünlerin taşınma ve depolanma sırasında nemden zarar görmesini ve dağılmasını önler.
Ebru : Ebruculuk, ciltleme tekniğinde kağıtta desen oluşturmak için el becerisiyle yapılan işlere denir.
Şömiz : Sıvama kapakların dışına sarılan gömlek. Şömizler kitap kapağı gibi tasarlanıp basılarak sert kapaklara takılır.
Lama : Giyotinin kesici çelik ağzı.
Cilt Tezgahı : Ciltlenecek kitapların elde dikildiği tahta aygıt.
Cilt Ana Kapağı (Yan kağıdı) : Ciltlenmiş bir kitapta, dış kapakların iç yüzlerini cilde bağlayan, dış kapakla ara kapak arasındaki yaprak (Bu kapağın ön ve arka yüzü yazısızdır.) Osmanlı ciltçiliğinde bu kapaklar çoğunlukla ebruludur.
Broşlamak : Basımevinde basılan yaprakların ya da dikilmiş formaların sırtına karton ya da kağıt yapıştırarak bir cilt oluşturmak.
Kılavuzlu Cilt : Kitabın niteliğine ve önemine göre, kapakların, tek, çift ya da üçlü kılavuzla bezendiği cilt.
Kordonlu Cilt : Forma kırnaplarının kitabın sırtında küçük çıkıntılar oluşturduğu cilt.
Yarıklı Cilt : Forma kırnaplarını geçirmek için yaprakların sırttan yarıldığı cilt.
Kalamazo : İçine hareketli föy (yaprak) takılan ve bir anahtar düzeneği ile föy arasına göre ayarlanabilen bir tür klasördür. Kalamazolar, bilgisayarların olmadığı dönemlerde bankalarda, vergi dairelerinde ve pek çok işletmede muhasebe hesaplarının tutulmasında yardımcı defter olarak kullanılırlardı.
CİLTCİLİKTE KULLANILAN EL ALETLERİ
Demir Gönye ve Demir Cetvel : Ölçüm işlerinde dayanıklı olması açısından metal ölçü aletleri tercih edilmelidir.
Çekiç : Özellikle elle kambura açma işi için gerekir.
Pergel : Değişik cilt işlerinde kullanılır.
Deri Bıçağı : Deri kenarlarını inceltmeye yarar.
İp Kıskacı : Deri ciltlerde sırtın ip kabarcıklarını düzenlemeye yarar.
İp Dağıtmak İçin Teneke : Bu alet cilt iplerinin uçlarını dağıtmak için kullanılır. Çinko parçasından yapılır.
Biz : Bu alet pek çok işin yanı sıra, daire şeklinde mukavva parçaları keserken de işe yarar.
Istaka: Cilt işlerinde kullanılan kağıt katlamaya yarayan kemik yada tahtadan yapılmış yassı bir el alet.
İskarpela : 15 mm genişliğinde keskin ağızlı bir alettir. Ciltbentlerde şerit geçecek yarıkları açmak için kullanılır.
Testere : Küçük bir el testeresi ve kıl testere bulundurulacak olursa oyma kalıp motifleri ve küçük yuvarlak kutu mukavvaları kesilebilir. Forma sırtlarını işaretli yerlerden kesmeye yarar.
Tahtalar : Kapağı takılmış kitap ve mukavvaları sert ağaçtan tahtaları arasında baskıya konur. Değişik büyüklükte tahtalara ihtiyaç vardır.
Yaldız Baskısı İçin Kumpas : Bu alet masa üzerine yatırılabilecek ve elle rahatça sıkılabilecek şekilde yapılmıştır. Bununla kitapların yaldızlama işi yapılır.
Deri Taşı : Üzerinde deri tıraş edilecek olan bu taş tahminen 30x40 cm büyüklüğünde bir litografya taşıdır.
Deri Ütüsü : Bu alet deriyi düzeltme de kullanılır.
Cilt İğneleri : Bunlar kitap dikmek ve şiraze örmek için kullanılan yorgan iğneleridir. Genelde büyük boylu ve ince olanları tercih edilir.
Zımpara kağıdından eğeler : Bunlar üzerine zımpara kağıdı yapıştırılmış mukavva veya tahta parçalarıdır. Büyükleri bir elle kolayca kavranabilecek kadar olmalıdır. Bu aletle mukavva kenarları yuvarlatılır. Bundan başka mukavvanın üzerinde veya kesik yerlerindeki pürüzleri düzeltir.
Boya çanakları, fırçalar, boya serpmek için teller ve sert fırçalar : Bunlar kitap kenarlarını boyamak, ayrıca renkli kağıtlar yapmak için kullanılır.
Dikiş tezgahı : El ile dikilecek kitap, defter gibi işlerin dikilmesi için kullanılan alete denir. Alt kısmı yeterli büyüklükte bir tabla ile, üstte gergi ipi veya şeritlerin gerileceği bir çerçeveden ibarettir. Tahtadan yapılmıştır.
CİLTCİLİKTE KULLANILAN MALZEMELER KARTONLAR
Krome Kartonlar : Bir yüzleri satine edilmiş olup çoğunlukla ilaç kutuları ve diğer küçük ambalaj işlerinde kullanılır.
Krome Lüks Kartonlar : Bir yüzleri çok iyi satine edilmiş olup lüks kapak, davetiye, kartvizit, reklam işlerinde tercih edilir.
Bristol Kartonlar : Çok iyi cins kartonlar olup kapak işlerinde kullanılır.
Dosyalık Kartonlar : Bristol cinsinden olup genellikle dosya ve karteks işlerinde kullanılır.
MUKAVVALAR
Gri Mukavva : El işlerinde ve makinelerde kullanılmak üzere 2 çeşit imal edilir. Uzun elyaflıdır. Kutu, ambalaj, anakart ve benzeri işler makinelerde kullanılan, ciltlemede kapak olarak kullanılanlarda elle yapılır. Kullanılmış eski kağıtlardan imal edilirler.
Saman Mukavva : Yanlız el işleri için imal edilirler. Kısa elyaflı olup gevrek bir yapıdadır. Çabuk kırılır. Ana maddesi buharlaştırılmış samandır. Paket olarak hesaplanır. Ucuz olduğundan kalitesiz cilt işlerinde kapak olarak kullanılır.
Holzpappe (Odun hamurundan) : Bu mukavvaların öz maddesi kısa lifli odunlardır. El işleri için yapılanları paket usulü hesaplanır. Makinede kullanılacak olanlar ise gr/m2 olarak hesaplanır. Takvim ve çeşitli pano işlerinde kullanılır.
Astarlı Mukavva : Hem el işlerinde hem de makinede kullanılacak şekilde imal edilir. Ana maddesi buharlaştırılmış odun parçalarıdır. Astarlı olduğundan lüks kutu işlerinde ve ambalaj yapımında iyi netice verir.
Preslenmiş Mukavva : Hadern denilen bir maddeden yapılır. Sert bir taşla zımparalanıp cilalanır. Çok sert olduğundan klasör, kartaj işlerinde kullanıldığı gibi cereyan geçirmediğinden izolasyon işlerinde de kullanılır.
Sert Mukavva : İsminden de anlaşıldığı gibi çok serttir. Bükülebilir. Fakat kırılmaz. Çanta imalinde, fihrist ve kartaj işlerinde kullanılır.
Sırt Mukavvası : Yumuşaktır, kitap sırtlarında kullanılır. 80-100'lük paketler halinde satılır, hesabı da paket üzerinden yapılır.
CİLT BEZLERİ
Kaliko Cilt Bezi : Kalikolar pamuk ipliğinden yapılan cilt bezleridir. Dayanıklı cilt yapımında kullanılır. İlk olarak 1825 de yapılmıştır. Suya karşı hassastır. Islaklık leke bırakır. Sudan etkilenmeyeni de yapılmıştır. İki yüzü de örülmüştür. Fakat örgü dışarıdan belli olmaz.
Vinleks Cilt Bezi : Ana maddesi PVC (POLY VINLY CLORUR) dır. Yıkanabilir, dayanıklıdır. Çeşitli kalınlıkta yapılabilir.
Üzeri Yazıyabilir Bezler : Özel olarak ehliyet, nüfus cüzdanı, kimlik kartları için imal edilir.
Alkor : Taşıyıcıları iplik değil kağıttır. Ambalaj kağıtları üzerine PVC kaplanarak yapılır.
Suni Deri : Dosya, klasör, kitap cildi sümen işlerinde kullanılır. Ana maddesi PVC' dir,
Diğer Bezler : Cilt kapağı olarak kullanılmayan tülbent, Paprolin bezlerde vardır. Bunlar daha çok harita onarımında şerit yerine forma sırtlarında kullanılır.
Deri Çeşitleri : Maroken, Sahtiyan, Domuz, Keçi, Koyun derileri cilt işlerinde en çok kullanılandır. Sayılanların ilk üçü en iyi ve dayanıklı olanıdır. Bunlar kimyasal işlemden sonra ciltlemede kullanılır. Koyun derisi ucuz, dayanıklı ve parlak olduğundan renklendirilerek kullanılır. Renklendirme de analin ve örtücü boya kullanılır. Örtücü boya derideki hataları giderir.
DİĞER MALZEMELER
Tül (Gaze): Ciltçilikte sırta konan ve formaların kendisine dikildiği veya zamklandığı seyrek elyaflı, fakat sağlam pamuklu bez.
Şiraze : Kitapların kafaya bağlandıkları yerin iki ucunda ibrişimden örülen ince şerit.
Kırnap : Ciltlemede kullanılan belirli uzunluktaki iplik.
Kola : Soğuk ve sıcak olarak iki şekilde yapılır. Hammaddesi nişastadır.
Jelatin : Kemikten imal edilen yapıştırıcıdır.
Çırış : Bitkisel bir yapıştırıcıdır.
Dekstrın : Mısırın 200 derecede kaynatılmasıyla elde edilen zarf ve pul arkalarında kullanılan çabuk kuruyan bir yapıştırıcıdır.
Selüloz : Duvar kağıtlarıyla afişlerin yapıştırılmasında kullanılır.
Plastik tutkal : Cilt işlerinde kullanılan 30 kg'lık bidonlar içerisinde satılan bir yapıştırıcıdır. Yapılacak işe göre az miktarda su katılır.
Cilt boyaları : keten, deri, pandizot kumaş ve benzeri cilt kapağı malzemeleri üzerine baskı yapmak için kullanılan, ışığa dayanıklı örtücü boyalardır.
Sıcak tutkal : Boncuk ve tabaka halinde satılır. Suda eritilerek kullanılır. Kitap kabını ve sırtını yapıştırmada kullanılır.
Sentetik Yapıştırıcılar : Ana maddeleri PVC'dir. Su ile yapılanları olduğu gibi aseton ve benzinden yapılanları da vardır. Bu yapıştırıcılar bir kere sürülünce bir daha su veya benzinle dahi çıkmaz.
Gummi Arabikum : Buna bizde "arap zamkı" denir. Az yapraklı defter, kitap işlerinde kullanılır.
Ciltçi : Kitap ciltleme işini yapan kimse (mücellit).
Ciltçilik : Bir yapıtın sayfalarını çeşitli işlemlerde bir araya getirip ona son biçimini vererek süslü ve koruyucu sert ya da yumuşak bir kapakla donatmaya yönelik etkinlik.
Cilt makineleri : Cilt işleri için kullanılan, kağıt kesme, makas ve giyotinleri, kırma, katlama makineleri, harman makineleri, tel ve iplik dikiş makineleri, tutkal, kambura, kapak takma, zımba ve pilyaj makineleri…
Giyotin (Bıçak) : Kağıt tabakalarının küçük ebatlara bölünmesinde ya da ciltlenmiş formaların ağızlarından tıraş alınmasında kullanılan; günümüzde çoğu elektronik kumanda sistemli kesim makineleri.
Mukavva Bıçağı : Mukavvayı kesmek ve yarmak için kullanılır. Özel olarak bu işi için imal edilir. Sap kısmı kuvvetli, ağız kısmı ise istenilen ölçüye göre ayarlanabilen ve iki ağız keskin bir bıçaktır.
Amerikan cilt : Tutkallı cilttir. Bu yöntemle formalar dört kenarından kesilir ve plastik tutkalla sırtlarından birbirlerine yapıştırılır. Sırt yüzeyini tülbent ya da tel ile daha da sağlamlaştırmak mümkündür.Uzun süre kullanılması gerekli kitaplar ya da ajanda gibi yılın her günü kullanılması zorunlu olan ürünler dışında karton kapaklı ciltleme sistemleri geliştirilmiştir. Bu sistem ülkemizde Amerikan Cilt türü olarak tanımlanmaktadır. Amerikan cilt makinesinde, harmanı çekilmiş formaların sırt kısmı özel tırtıllı bıçaklarla tıraşlanır, bu bölüme tutkal sürülüp kapak takılarak preslenir. Günümüzde yüksek tirajlı (roman, öykü, ders kitabı vb) ürünlerde ekonomik ve hızlı olması nedeniyle tercih edilir. Kuşe kağıtların ciltlenmesinde tercih edilmemelidir.
Mekanik Ciltleme : Bu yöntemde; kapak ve iç sayfalar bir araya getirildikten sonra metal ya da plastikten yapılmış spiral, vida ve perçinlerle birbirine tutturulur.
Telle Dikiş : Formaların ya da tabaka halindeki kağıtların tel zımba ile birbirine tutturulması işlemidir.Sırttan ve üsten telle dikiş olmak üzere iki şekilde yapılır.
Sırttan Telle Dikiş : Dergi, broşür, bülten ve katalogların ciltlenmesinde, maliyeti düşük ve uygulaması en kolay olan sıttan telle dikiştir. Sayfaların tamamen açılarak kolay ve rahat bir okuma sağlaması bu yöntemin en büyük avantajıdır.
Üstten Telle Dikiş : Sırttan tutturulmayacak kadar kalın kitap, dergi, makbuz, bloknot, fatura ve bilet koçanlarının bir araya getirilmesinde üstten telle dikiş yöntemi kullanılır. Tek dezavantajı sayfaların tamamen açılmasına olanak vermemesidir. Tel, zamanla paslanıp sayfayı yırtabilir. Bu nedenle telle dikiş yöntemi, sözlük, ansiklopedi gibi başvuru niteliği taşıyan ve uzun ömürlü olması gereken yayınlarda tercih edilmemelidir.
İplikle Dikiş : Bu yöntemle formalar sırtlarından delindikten sonra; ipek, pamuk ya da naylondan yapılmış ipliklerle dikilirler. İpliklerle dikiş yöntemi günümüzde artık makineleşmiştir. Bu makineler basılan bütün formaları art arda ve birbirine bağlı olarak diker. Dikilen formalar daha sonra, kitabın içeriğini oluşturan gruplar halinde kesilerek birbirinden ayrılır. İplikle dikiş pahalı ama en uzun ömürlü ciltleme yöntemidir.
Üç ağızlı giyotin : Ciltçilikte kullanılan ve kitapların üç tarafından el değmeden arka arkaya, otomatik kesen giyotin bıçak.
Kambura : Ciltte kitap sırtlarının yuvarlatılması işlemi. Çok sayfalı ve sert kapaklı kitap ajanda vb. materyallerin dayanıklılığını arttırmak ve estetik görünmesini sağlamak amacıyla iplik dikiş ve tutkallamanın ardından el ile (çekiç ile sırta vurarak) veya makine ile yapılan bir işlemdir.
Forma : Matbaacılıkta kullanılan temel hesaplama birimlerinden birisi olup, sekiz ön, sekiz arka olmak üzere 16 sayfadan oluşan kitap bölümüdür. Tabaka kağıdın saat yönünde üç kez katlanması ile elde edilir. Baskı hesabı, 4, 8, 16 ve 32 ...sayfa şeklinde 4'ün katları olarak planlanır. 4 sayfalık planlama çeyrek forma, 8 sayfalık planlama yarım forma ve 16 sayfalık planlama tam forma olarak ifade edilir.
Kırım : Tabaka halindeki basılı materyalin elle ya da makine ile katlanarak forma haline getirilmesi işlemi. Dört temel kırım tekniğinden söz edilebilir. Yatay, dikey, akordeon ve bohça kırım. Bu dört kırımdan 64 çeşit kırım üretilebilir.
Harman : Formaların cilt öncesi kitap birimi haline getirilmek üzere sırayla yan yana veya iç içe dizilmesi. Bazı durumlarda tabaka harmanı yapılması da gerekebilir. Tabaka harmanı için yatay ve kule tipi harman makineleri üretilmiştir.
Perferaj : Fatura, irsaliye, vezne alındıları, uçak vb. araçların biletlerinde kopyalarının kolay kopması için baş ve sırta yakın kısma boydan boya açılan deliklere denir.
Pilyaj : Dosya, broşür, dergi vs. gibi basılmış materyallerin kırım yerlerine denir.
Gofre (Kabartma) : Davetiye, tebrik, kartvizit vb. gibi materyallerin üzerine kabartma tozu serpilerek ve bu kısmın üst tarafta kalacak şekilde fırınlanması işlemine denir. Gofraj işlemi, bir dişi ve bir erkek kalıp yardımıyla tipo baskı makinelerinde de yapılabilir.
Yaldız Baskısı : Metal klişe veya kurşundan hazırlanmış tipo baskı kalıbının ısıtılarak, cilt bezi ya da benzeri bir materyal üzerine konulmuş yaldız kağıdına (elle veya mekanik) yoluyla elde edilen transfer baskı.
Yaldız Boyama (Bronzlama): Toz halindeki varak, gümüş vb. yaldızların transparan baskı yapılmış baskı altı malzemesine serpilmesi yoluyla yapılan boyama işlemi. Dini kitap baskılarında, tarihi mozaik baskılarında ve ambalaj sanayindeki lüks ve pahalı kutu, kağıt baskılarına uygulanan altın, gümüş, bakır ve bronz rengindeki tozların sürülmesini kolaylaştırır.
Şiring (Paketleme) : Teslime hazır hale getirilmiş dergi, kitap, broşür, katalog gibi basılı materyallerin tek tek ya da ikili, üçlü olarak postaya verilmesi için plastik ambalaj malzemesinin (folyo) ürünlere sarılıp, ısı yardımıyla kenarlarının yapıştırılması işlemine denir.Ürünlerin taşınma ve depolanma sırasında nemden zarar görmesini ve dağılmasını önler.
Ebru : Ebruculuk, ciltleme tekniğinde kağıtta desen oluşturmak için el becerisiyle yapılan işlere denir.
Şömiz : Sıvama kapakların dışına sarılan gömlek. Şömizler kitap kapağı gibi tasarlanıp basılarak sert kapaklara takılır.
Lama : Giyotinin kesici çelik ağzı.
Cilt Tezgahı : Ciltlenecek kitapların elde dikildiği tahta aygıt.
Cilt Ana Kapağı (Yan kağıdı) : Ciltlenmiş bir kitapta, dış kapakların iç yüzlerini cilde bağlayan, dış kapakla ara kapak arasındaki yaprak (Bu kapağın ön ve arka yüzü yazısızdır.) Osmanlı ciltçiliğinde bu kapaklar çoğunlukla ebruludur.
Broşlamak : Basımevinde basılan yaprakların ya da dikilmiş formaların sırtına karton ya da kağıt yapıştırarak bir cilt oluşturmak.
Kılavuzlu Cilt : Kitabın niteliğine ve önemine göre, kapakların, tek, çift ya da üçlü kılavuzla bezendiği cilt.
Kordonlu Cilt : Forma kırnaplarının kitabın sırtında küçük çıkıntılar oluşturduğu cilt.
Yarıklı Cilt : Forma kırnaplarını geçirmek için yaprakların sırttan yarıldığı cilt.
Kalamazo : İçine hareketli föy (yaprak) takılan ve bir anahtar düzeneği ile föy arasına göre ayarlanabilen bir tür klasördür. Kalamazolar, bilgisayarların olmadığı dönemlerde bankalarda, vergi dairelerinde ve pek çok işletmede muhasebe hesaplarının tutulmasında yardımcı defter olarak kullanılırlardı.
CİLTCİLİKTE KULLANILAN EL ALETLERİ
Demir Gönye ve Demir Cetvel : Ölçüm işlerinde dayanıklı olması açısından metal ölçü aletleri tercih edilmelidir.
Çekiç : Özellikle elle kambura açma işi için gerekir.
Pergel : Değişik cilt işlerinde kullanılır.
Deri Bıçağı : Deri kenarlarını inceltmeye yarar.
İp Kıskacı : Deri ciltlerde sırtın ip kabarcıklarını düzenlemeye yarar.
İp Dağıtmak İçin Teneke : Bu alet cilt iplerinin uçlarını dağıtmak için kullanılır. Çinko parçasından yapılır.
Biz : Bu alet pek çok işin yanı sıra, daire şeklinde mukavva parçaları keserken de işe yarar.
Istaka: Cilt işlerinde kullanılan kağıt katlamaya yarayan kemik yada tahtadan yapılmış yassı bir el alet.
İskarpela : 15 mm genişliğinde keskin ağızlı bir alettir. Ciltbentlerde şerit geçecek yarıkları açmak için kullanılır.
Testere : Küçük bir el testeresi ve kıl testere bulundurulacak olursa oyma kalıp motifleri ve küçük yuvarlak kutu mukavvaları kesilebilir. Forma sırtlarını işaretli yerlerden kesmeye yarar.
Tahtalar : Kapağı takılmış kitap ve mukavvaları sert ağaçtan tahtaları arasında baskıya konur. Değişik büyüklükte tahtalara ihtiyaç vardır.
Yaldız Baskısı İçin Kumpas : Bu alet masa üzerine yatırılabilecek ve elle rahatça sıkılabilecek şekilde yapılmıştır. Bununla kitapların yaldızlama işi yapılır.
Deri Taşı : Üzerinde deri tıraş edilecek olan bu taş tahminen 30x40 cm büyüklüğünde bir litografya taşıdır.
Deri Ütüsü : Bu alet deriyi düzeltme de kullanılır.
Cilt İğneleri : Bunlar kitap dikmek ve şiraze örmek için kullanılan yorgan iğneleridir. Genelde büyük boylu ve ince olanları tercih edilir.
Zımpara kağıdından eğeler : Bunlar üzerine zımpara kağıdı yapıştırılmış mukavva veya tahta parçalarıdır. Büyükleri bir elle kolayca kavranabilecek kadar olmalıdır. Bu aletle mukavva kenarları yuvarlatılır. Bundan başka mukavvanın üzerinde veya kesik yerlerindeki pürüzleri düzeltir.
Boya çanakları, fırçalar, boya serpmek için teller ve sert fırçalar : Bunlar kitap kenarlarını boyamak, ayrıca renkli kağıtlar yapmak için kullanılır.
Dikiş tezgahı : El ile dikilecek kitap, defter gibi işlerin dikilmesi için kullanılan alete denir. Alt kısmı yeterli büyüklükte bir tabla ile, üstte gergi ipi veya şeritlerin gerileceği bir çerçeveden ibarettir. Tahtadan yapılmıştır.
CİLTCİLİKTE KULLANILAN MALZEMELER KARTONLAR
Krome Kartonlar : Bir yüzleri satine edilmiş olup çoğunlukla ilaç kutuları ve diğer küçük ambalaj işlerinde kullanılır.
Krome Lüks Kartonlar : Bir yüzleri çok iyi satine edilmiş olup lüks kapak, davetiye, kartvizit, reklam işlerinde tercih edilir.
Bristol Kartonlar : Çok iyi cins kartonlar olup kapak işlerinde kullanılır.
Dosyalık Kartonlar : Bristol cinsinden olup genellikle dosya ve karteks işlerinde kullanılır.
MUKAVVALAR
Gri Mukavva : El işlerinde ve makinelerde kullanılmak üzere 2 çeşit imal edilir. Uzun elyaflıdır. Kutu, ambalaj, anakart ve benzeri işler makinelerde kullanılan, ciltlemede kapak olarak kullanılanlarda elle yapılır. Kullanılmış eski kağıtlardan imal edilirler.
Saman Mukavva : Yanlız el işleri için imal edilirler. Kısa elyaflı olup gevrek bir yapıdadır. Çabuk kırılır. Ana maddesi buharlaştırılmış samandır. Paket olarak hesaplanır. Ucuz olduğundan kalitesiz cilt işlerinde kapak olarak kullanılır.
Holzpappe (Odun hamurundan) : Bu mukavvaların öz maddesi kısa lifli odunlardır. El işleri için yapılanları paket usulü hesaplanır. Makinede kullanılacak olanlar ise gr/m2 olarak hesaplanır. Takvim ve çeşitli pano işlerinde kullanılır.
Astarlı Mukavva : Hem el işlerinde hem de makinede kullanılacak şekilde imal edilir. Ana maddesi buharlaştırılmış odun parçalarıdır. Astarlı olduğundan lüks kutu işlerinde ve ambalaj yapımında iyi netice verir.
Preslenmiş Mukavva : Hadern denilen bir maddeden yapılır. Sert bir taşla zımparalanıp cilalanır. Çok sert olduğundan klasör, kartaj işlerinde kullanıldığı gibi cereyan geçirmediğinden izolasyon işlerinde de kullanılır.
Sert Mukavva : İsminden de anlaşıldığı gibi çok serttir. Bükülebilir. Fakat kırılmaz. Çanta imalinde, fihrist ve kartaj işlerinde kullanılır.
Sırt Mukavvası : Yumuşaktır, kitap sırtlarında kullanılır. 80-100'lük paketler halinde satılır, hesabı da paket üzerinden yapılır.
CİLT BEZLERİ
Kaliko Cilt Bezi : Kalikolar pamuk ipliğinden yapılan cilt bezleridir. Dayanıklı cilt yapımında kullanılır. İlk olarak 1825 de yapılmıştır. Suya karşı hassastır. Islaklık leke bırakır. Sudan etkilenmeyeni de yapılmıştır. İki yüzü de örülmüştür. Fakat örgü dışarıdan belli olmaz.
Vinleks Cilt Bezi : Ana maddesi PVC (POLY VINLY CLORUR) dır. Yıkanabilir, dayanıklıdır. Çeşitli kalınlıkta yapılabilir.
Üzeri Yazıyabilir Bezler : Özel olarak ehliyet, nüfus cüzdanı, kimlik kartları için imal edilir.
Alkor : Taşıyıcıları iplik değil kağıttır. Ambalaj kağıtları üzerine PVC kaplanarak yapılır.
Suni Deri : Dosya, klasör, kitap cildi sümen işlerinde kullanılır. Ana maddesi PVC' dir,
Diğer Bezler : Cilt kapağı olarak kullanılmayan tülbent, Paprolin bezlerde vardır. Bunlar daha çok harita onarımında şerit yerine forma sırtlarında kullanılır.
Deri Çeşitleri : Maroken, Sahtiyan, Domuz, Keçi, Koyun derileri cilt işlerinde en çok kullanılandır. Sayılanların ilk üçü en iyi ve dayanıklı olanıdır. Bunlar kimyasal işlemden sonra ciltlemede kullanılır. Koyun derisi ucuz, dayanıklı ve parlak olduğundan renklendirilerek kullanılır. Renklendirme de analin ve örtücü boya kullanılır. Örtücü boya derideki hataları giderir.
DİĞER MALZEMELER
Tül (Gaze): Ciltçilikte sırta konan ve formaların kendisine dikildiği veya zamklandığı seyrek elyaflı, fakat sağlam pamuklu bez.
Şiraze : Kitapların kafaya bağlandıkları yerin iki ucunda ibrişimden örülen ince şerit.
Kırnap : Ciltlemede kullanılan belirli uzunluktaki iplik.
Kola : Soğuk ve sıcak olarak iki şekilde yapılır. Hammaddesi nişastadır.
Jelatin : Kemikten imal edilen yapıştırıcıdır.
Çırış : Bitkisel bir yapıştırıcıdır.
Dekstrın : Mısırın 200 derecede kaynatılmasıyla elde edilen zarf ve pul arkalarında kullanılan çabuk kuruyan bir yapıştırıcıdır.
Selüloz : Duvar kağıtlarıyla afişlerin yapıştırılmasında kullanılır.
Plastik tutkal : Cilt işlerinde kullanılan 30 kg'lık bidonlar içerisinde satılan bir yapıştırıcıdır. Yapılacak işe göre az miktarda su katılır.
Cilt boyaları : keten, deri, pandizot kumaş ve benzeri cilt kapağı malzemeleri üzerine baskı yapmak için kullanılan, ışığa dayanıklı örtücü boyalardır.
Sıcak tutkal : Boncuk ve tabaka halinde satılır. Suda eritilerek kullanılır. Kitap kabını ve sırtını yapıştırmada kullanılır.
Sentetik Yapıştırıcılar : Ana maddeleri PVC'dir. Su ile yapılanları olduğu gibi aseton ve benzinden yapılanları da vardır. Bu yapıştırıcılar bir kere sürülünce bir daha su veya benzinle dahi çıkmaz.
Gummi Arabikum : Buna bizde "arap zamkı" denir. Az yapraklı defter, kitap işlerinde kullanılır.
